Kinderen leren omgaan met verlies verloopt in verschillende stappen.
Op de eerste plaats is het belangrijk dat je rekening houdt met onderstaande puntjes:
- Kinderen hebben ruimte en veiligheid nodig waarin betrokkenheid en contact met anderen de hoofdrol spelen.
- Daarnaast blijken kennis, inzicht en informatie over de verschillende rouwfasen en het anders rouwen van kinderen van belang.
De eerste rouwreacties komen bij kinderen pas enkele weken tot maanden na de dood, hieruit merken we op dat kinderen het rouwen voor zich uit schuiven tot ze voelen dat er voldaan wordt aan hun fysieke en psychologische veiligheid. Daarnaast zijn kinderen de eerste weken enkel bezig met het oplossen van voor de hand liggende problemen zoals: “Wie komt mij na school halen nu dat mama dat niet meer kan doen?
Weet dat een kind het verlies van iemand een plaats moet geven in zijn/haar leven vooraleer hij/zij overgaat tot het verwerken van het verlies...
In de loop van maanden, jaren zal het kind de dood van iemand een plaats moeten geven in zijn of haar leven. Maar vooraleer dit gebeurt moet het kind nog enkele stadia doorlopen zoals:
- Begrijpen wat verlies betekent en wat er gebeurt is
- De pijn van het verlies leren ervaren, verwerken en accepteren.
- Zich leren aanpassen aan de veranderde omgeving
- Nieuwe relaties aangaan en over de toekomst nadenken.
Omgaan met verlies op school:
Hieronder soms ik voor mij de belangrijkste tips op hoe je moet omgaan met verlies bij kinderen op school:
1) Zorg ervoor dat verlies en verdriet bij kinderen een onderwerp wordt in het lesprogramma, zodat kinderen leren wat verdriet is, weten dat je je niet hoeft te schamen als je verdriet hebt en ook in grote lijnen weten wat de dood is.
-> Dit vind ik erg belangrijk, aangezien kinderen wel ooit in hun leven te maken krijgen met verlies en ze dus ook moeten weten dat het normaal is dat je verdrietig bent.
2) Weet als leraar dat je op het moment van een overlijden een onmisbare steun voor kinderen bent. Kinderen gaan vaak veiligheid zoeken binnen de schoolmuren aangezien ze dit plots missen in hun thuisomgeving, daarom is het belangrijk dat je dit als leraar ook erg hard biedt.
-> Dit is een tip die ik zeker mee neem naar mijn latere carrière toe, aangezien ik hieruit opmerk dat ik als KO toch een belangrijke rol speel binnen het verwerken van het verlies van één van mijn kleuters.
3) Spreek met de kleuter die te maken kreeg met verlies signalen af, die hij/zij je kan geven wanneer het hem/haar even te veel wordt binnen de klasgroep en zorg daarnaast ook dat deze kleuters naast een vriendje zit waarbij hij/zij zich veilig voelt.
-> Het is belangrijk dat de kleuter weet dat hij even de klasgroep mag en kan verlaten wanneer hij/zij het te moeilijk krijgt. Daarnaast zorgen de signalen er ook voor dat het verlies niet op de hele klasgroep weegt.
4) Ligt de kinderen in je klas in over het feit dat de mama/papa/oma,… van een bepaalde kleuter overleden is, probeer hen er daarnaast op te wijzen dat die kleuters veel verdriet heeft en we daar met die kleuter dus ook niet al te veel over gaan praten.
-> Dit is een tip die ik net zoals tip twee mee neem naar later carrière toe. Kleuters moeten weten dat er een vriendje iemand verloren heeft en dat ze hierbij moeten stilstaan maar niet te veel.
5) Respecteer het kind wanneer hij/zij liever niet over het verlies praat of deelneemt aan gevoelige momenten zoals een cadeau voor Moederdag/Vaderdag,…Maar laat de herinneringen aan de overleden persoon ook niet verdwijnen, het is belangrijk dat het kind weet dat jij om hem/haar geeft en met hem/haar meeleeft.
-> Deze tip merk ik hard op bij mijn nichtje (die haar mama verloren heeft), zij wilt ook niet graag over haar mama praten en dit probeer ik dan ook te respecteren.
6) Zorg ervoor dat het kind zich geen uitzondering voelt tegenover de anderen, laat hem/haar deelnemen aan alle activiteiten die hij/zij wilt, geef het extra aandacht, begrip en warmte en verminder daarnaast je eisen, maar doe dit alles niet zo extreem dat het kind zich uit de groep gesloten voelt.
-> Dit vind ik ook een erg belangrijke tip,dit omwille dat het kind die iemand verloren heeft, zich al erg uitzonderlijk voelt en zich in de klasgroep dus ook niet nog eens een uitzondering mag voelen.
Omgaan met verlies thuis:
Hieronder som ik voor mij de belangrijkste tips op hoe je moet omgaan met verlies bij kinderen thuis:
1) Praat over het overlijden met je kind, zodat hij/zij weet wat er gebeurt is en hoe zijn/haar veilige omgeving verder gaat in de toekomst. Gebruik bij het gesprek met je kind eenvoudige woorden of eventueel fantasiebeelden zodat het kind werkelijk weet wat jij wilt duidelijk maken.
-> Deze tip doet me denken aan het overlijden van mijn tante, mijn nichtje besefte toen ook amper wat er gebeurde of wat er nog ging komen. Wat op dat moment voor ons normaal leek, maar nu achteraf bekeken hadden we toch beter het overlijden van haar mama aan mijn nichtje moeten uitleggen.
2)Zorg ervoor dat je kind weet dat hij/zij altijd bij jouw terecht kan, dit zowel met vragen, suggesties en verdriet. En beantwoord hem/haar dan ook zo eerlijk mogelijk.
-> Ook al is een kind nog erg klein toch moet je de waarheid spreken en mag je hem/haar niet voorliegen.
3) Laat je kind merken dat je ook verdrietig, boos,… bent zodat hij/zij weet dat hij/zij niet de enige is die verdrietig,boos,… is omwille van het overleden van een persoon.
-> Hieruit weet het kind nogmaals dat het normaal is dat hij/zij treurt.
4) Verander de omgeving van het kind na de dood niet te drastisch, als de regels van op school, bij oma/opa blijven zal het kind zich al een stuk veiliger voelen. Verander daarnaast ook niet te veel in de woning zodat het kind weet dat mama/papa/… ook nog een plaatsje heeft binnen het gezin.
-> Dat je de omgeving niet drastisch veranderd, kan voor het kind ervoor zorgen, dat hij/zij een houvast heeft om mama/papa/oma... nog eens te zien of zich te herinneren.
5) Betrek je kind bij het overlijden, wanneer dit kan zelfs op voor hand al. Het kind kan mee naar de begrafenis, het kerkhof en kan wanneer het dit zelf wilt zelfs iets doen in de begrafenis zoals: een bloemetje op de kist van mama/papa/… leggen, een tekening voor de overleden persoon maken. Zorg hierbij er wel voor dat je het kind goed voorbereid op wat er zal gebeuren.
->Dit is een erg belangrijke tip, dit merkte ik ook op bij mijn nichtje en neefje. Zij werden erg hard betrokken bij de begraffenis van mijn tante, waardoor het voor hen draaglijker werd en waardoor ze het gevoel kregen dat ze ook mee met de volwassenen mochten denken en doen.
Enkele prentenboeken die je kunnen helpen om verlies bij kinderen aan te brengen:
1)Vos, M. (2005). Een stoel in de hemel. Columbus
Dit prentenboek bestaat uit zes korte verhalen over Bram, die zijn beste vriendje Boris mist. Bram is erg verdrietig omwille van de dood van zijn beste vriendje, maar toch krijgt zijn verdriet in de loop van de tijd een plaats in zijn leven.
-> Ondanks dat het een erg droevig prentenboek is, vind ik het toch een ontzettend mooi. Dit omwille dat men in het prentenboek telkens terug blikt op de gebeurtenissen die groep 3 samen met Boris deed. Daarnaast vind ik het erg schattig en ontzettend mooi hoe Bram uiteindelijk zijn verdriet een plaats geeft in zijn leven. -> Dit prentenboek biedt een kader voor het omgaan met verlies van een gelief persoon in het dagelijkse leven van het kind. (van 0-6 jaar)
2) Wisman, S. & Scholtens, E. (Ill) (2010). Jonkie en Oudje. Clavis.
Jonkie is helemaal alleen en dat vindt hij niet leuk, tot hij plots op een dag Oudje ontmoet. Deze twee worden meteen dikke vrienden en zijn onafscheidelijk tot er op een dag iets gebeurt.
-> Jonkie en Oudje is een leuk prentenboek in die zin dat er verschillende dingen aanbod komen zoals alleen zijn, vriendschap ervaren, plezier beleven, sterven, verdriet, het besef dat Oudje niet meer terug komt en de herinneringen die achter blijven aan de leuke tijd met Oudje. Dit geeft voor mij een mooie weerspiegeling van hoe het leven min of meer in elkaar zit.
->Dit prentenboek zorgt voor de kinderen voor identificatiemogelijkheden en kan helpen bij het verwerken van verlies bij kinderen. (van 4–6 jaar)
3)Beukema, E. & Cotteleer, E. (Ill). (2005). Dag Manon, Daaaag. Callenbach
Laura krijgt een zusje die Manon heet, maar spijtig genoeg duurt het geluk voor Laura en haar ouders niet lang. Manon is namelijk heel ziek en sterft.
->Dit is voor mij een erg triestig maar toch zeer realistisch prentenboek dat zelfs mij nog maar eens aantoont dat niet alle zwangerschappen uitdraaien in geluk. Ik vind het leuk dat het verhaal vanuit Laura wordt verteld, dit maakt het voor de kleuter/peuter een heel stuk gemakkelijker om zich in te leven en te identificeren met Laura haar gevoelens.
->Dit prentenboek laat kleuters zien dat mooie momenten soms wel gedeeld worden met droevige en minder leuke momenten. (van 4–6 jaar)
4)Velthuijs, M. (2009) Kikker en het vogeltje. Leopold
Kikker vind aan de rand van het bos een vogeltje. Varkentje denkt dat hij slaapt maar haas vertelt hen dat het vogeltje dood is. Daarna filosoferen ze samen over wat dood zijn is.
-> Dit prentenboek gaf voor mij weer hoe kleuters zelf omspringen met iets nieuws, wanneer ze het niet weten gaan ze het vragen aan een leeftijdsgenootje. Het is erg mooi weergegeven hoe de verschillende dieren gaan filosoferen over wat dood zijn nu is.
->Dit prentenboek verduidelijkt op een speelse manier aan kleuters wat dood zijn is en wat er dan gebeurt. Door de duidelijke prenten is het verhaaltje ook makkelijk te vertellen aan de hand van de prenten. (van 0-6 jaar)
Bronnen:
- Keirse, M. (2000). Helpen bij verlies en verdriet/Een gids voor het gezin en de hulpverlener. Tielt: Lannoo
-> Hoofdstuk 2: Het verlies verwerken
-> Hoofdstuk 4: Kinderen rouwen ook
-> Hoofdstuk 10: Rouwen op school
