Lezersbrief voor Klasse

Beste lezers van klasse,

Het valt me hard op dat er zoveel kinderen, een ouder, familielid of vriendje verliezen en dit meestal op erg jonge leeftijd. Kijk maar naar de kinderen van Marie-Rose Morel, een feit dat weken in het nieuws gestaan heeft en dat niemand meer zal vergeten. Iedereen vraagt zich hierbij af hoe we met deze kinderen moeten omgaan en hoe zij het verlies verwerken. Omdat een opleiding kleuteronderwijs volg, is het voor mij belangrijk dat ik het antwoord op deze vraag weet naar de toekomst toe.

Daarom ging ik opzoek naar hoe kinderen omgaan met verlies? Hoe we ze hierbij kunnen helpen? En nog veel meer.

Tijdens mijn zoektocht ontdekte ik dat geen enkele persoon hetzelfde reageert op het overlijden van een persoon. Hoe je met verlies omgaat hangt van verschillende factoren af …
Een eerste factor is de cultuur waarin je je in bevind, het is namelijk zo dat men in elke cultuur anders reageert en omgaat met het overlijden van een persoon. Een voorbeeld hiervan is: bij de ene cultuur moeten de overblijvende zich terug verzoenen met de overledenen, bij een andere cultuur wordt er gewoon afscheid genomen.
Een tweede factor is de familiale sfeer, het is namelijk zo dat wanneer je binnen de familie over de overledenen kan praten, het verlies een beetje verzacht wordt. Daarnaast zorgt een goede familiale sfeer voor een steun naar de toekomst toe. Deze familiale sfeer is dus van groot belang.
Een derde factor is de band die je had met de overledenen, als je met de overledenen een goede en sterke band had, zal het verlies veel zwaarder vallen tegenover wanneer je met de overledenen een slechte en niet leuke band had.
Een vierde en laatste factor is je persoonlijkheid, de ene persoon kan beter tegen tegenslagen in zijn/haar leven, kan beter iets verwerken, heeft een sterker karkater,… dan een andere.

Een belangrijke tip die ik uit heel dit onderzoek leerde is: “Praat met je kind! ” Hij/zij moet weten wat er gebeurt is en wat er nog zal gebeuren in de toekomst. Daarnaast moet het kind weten waar de overledene nu is. Bij jonge kleuters kan je dit toelichten door het symbool van de sterretjes te gebruiken, met oudere kleuters/kinderen kan je al echt praten over het overlijden.
Praten is een boodschap die goud waard is!

Bedankt voor het lezen van mijn brief
Vriendelijke groeten

Vandenhoeck Sofie

1^ste jaar studente kleuteronderwijs uit het  Heilig hartinstituut te Heverlee

Logboek

Logboek

Datum + uur	Korte omschrijving van de activiteit
Ma 14/02/11 10u30-12u30	Les RZL: Uitleg over de opdracht en instructies. (LKO-103.1 Religie, zingeving en levensbeschouwing I, 1.22)
Woe 16/02/11 18u30-19u30	Opzoek in de krant naar een onderwerp dat me aanspreekt, enkele onderwerpen selecteren om later een keuze uit te maken.
Vrij 18/02/11 18u00-19u00	Uit de geselecteerde onderwerpen een keuze maken.
Woe 23/02/11 19u00 -19u30	Aanmaak van de blog
Za 26/02/11 14u30-17u30	Noteren van: Welkomsgroet, motivatie van de keuze van mijn onderwerp en mijn mening over verlies
Vrij 11/03/11 16u00– 17u00	Opzoek naar drie goede onderzoeksvragen in het kader van mezelf en RZL. Noteren van de vragen op mijn blog.
Za 12/03/11 10u30-11u00	Lezen verplichte tekst: De tolerantie voorbij van Steve Steveart à Zonder resultaat.
Ma  14/03/11 8u 15- 9u15	Les RZL:  Beantwoorden van vragen door de lector ( LKO-103.1 Religie, zingeving en levensbeschouwing I, 0.32)
ZO 20/03/11 13u 30-14u30	Uitzoeken welke bronnen ik tot nu toe heb en deze al voorlopig op mijn blog zetten.
Di 23/03/11 17u30-19u30	Lezen verplichte tekst: De tolerantie voorbij van Steve Steveart en mijn visie hierover posten op mijn blog.
Zo 27/03/11 12u00-14u00 19u00-20u00	Lezen  verplichte tekst: Katholiek onderwijs, dynamisch en pluriform van Mieke Van Hecke. Het posten van mijn visie over het artikel op mijn blog.
Ma 28/03/11 18u00- 19u00	Het bekijken van het filmpje: Obama en zijn geloof Het posten van mijn mening hierover op mijn blog.
Woe 30/03/11 19u- 20u 30	Lezen van de meningen over de verschillende partijen in verband met religie en levensbeschouwing.
02/04/11 15u 00-16u00	Een oplossing zoeken voor onderzoeksvraag 1
12/04/11 17u00– 19u00	Verder oplossen van onderzoekvraag 1 en dit posten op mijn weblog
16/04/11 14u00-16u00	Een oplossing zoeken voor onderzoeksvraag 2
20/04/11 10u00-11u00	Opzoek naar een liedje ivm mijn onderwerp om te posten op mijn blog
23/04/11 16u30-17u30	Verder een oplossing zoeken voor onderzoeksvraag 2 en dit posten op mijn blog samen met mijn liedje.
26/04/11 17u00-18u30	Bronnen toevoegen aan elke bericht Aanpassen van onderzoeksvraag 1
07/05/11 14u00-15u00 16u00-17u00	Het oplossen van onderzoeksvraag 3: Hoe omgaan met verlies binnen de familie. En de oplossing posten op mijn blog. Gedichtjes ivm verlies bij kinderen zoeken.
10/05/11 19u00-20u30	Samenvoegen van de verschillende enquêtes binnen mijn familie
12/05/11 12u00-13u00	Interview over verlies met Juf Nancy
14/05/11 10u00-11u30	Interview over verlies afnemen bij mijn oma
14/05/11 13u00-15u00 16u00-17u30	-Interview juf Nancy posten op mijn blog -Interview oma en foto’s met verschillende effecten op een filmpje zetten (Spijtig genoeg in een programma dat ik niet op mijn blog kreeg)
15/05/11 13u00-15u00	Het opnieuw maken van mijn filmpje over het interview met mijn oma
16/05/11 15u00-16u00	- Uittypen van het interview met mijn oma en dit bij op mijn blog posten
18/05/11 18u00-19u30	- Posten vd enquêtes binnen mijn familie op mijn blog - Posten van mijn ervaringen gedurende deze opdracht op mijn blog.
21/05/11 18u00-19u30	Maken van mijn lezersbrief voor klasse en dit posten op mijn blog.
Hele periode	Gedurende mijn hele onderzoek heb ik het boek : Leven het leven! Dagboek over kanker en kinderen. Van Marie- Rose Morel gelezen.

Mijn ervaringen gedurende dit werk:

Het was voor mij niet altijd even gemakkelijk om aan dit werk te werken, aangezien ik zoals eerder al vermeld, zelf te maken heb gehad met verlies op jonge leeftijd . Maar toch heb ik me daar over gezet en ben ik ijverig aan het werk gegaan, met onderstaand resultaat als gevolg. Dit werk heeft me geleerd hoe men in de verschillende culturen omgaat met verlies, daarnaast heeft het me veel informatie verschaft over hoe je moet omgaan met kinderen rond verlies. Naast mijn onderzoek ben ik ook aan de slag gegaan in het boek van Marie- Rose Morel: Leven het leven! Dagboek over kanker en kinderen, dit boek heeft me nogmaals aangetoond dat vreugde, verdriet en verlies niet ver van elkaar af liggen. Ik vindt het erg moedig hoe Marie- Rose omging met haar ziekte en bleef vechten om haar kinderen toch nog te zien opgroeien.
En buiten dit alles heeft het mij ook verder gebracht in het rouwproces rond mijn tante.
Dit werk is voor mij dus een geslaagde opdracht!!

Hoe staan verschillende mensen tegenover verlies binnen één familie?

Als bijkomende opdracht heb ik er voor gekozen om eens binnen mijn familie na te gaan hoe de verschillende familieleden tegenover het verlies van mijn tante stonden hieronder vind u telkens de vraag en het antwoord van elke persoon individueel:

1. Hoe oud was je toen onze tante stierf?

M: Ik was 43
E: Ik was 21
S: Ik was 18

2. Wat betekende tante voor jouw?
Dit is een moeilijke vraag om te beantwoorden, aangezien tante de kracht van de familie eigenlijk was, maar toch kreeg ik onderstaande antwoorden.
M: Tante betekende enorm veel voor mij, ze was als een echte vriendin voor mij. Wanneer ik even met de handen in het haar zat, was zij daar om mij goede raad te geven. Op elke vraag die ik had, kon ze een antwoord geven. Ze was gewoon iemand waarop iedereen mocht fier zijn.
E: Tante beschouwde ik als een vriendin, ze was erg eerlijk en oprecht. En vertelde altijd wat ze dacht waardoor je wist wat je aan haar had. Daarnaast was tante er altijd wanneer het me even niet meer af ging, ze hielp me er telkens weer doorheen, waarvoor ik haar heel dankbaar ben.
S: Tante was als een tweede mama voor mij. Ze hielp me met de examens, met huiswerk, maar ook op persoonlijk vlak stond ze voor mij klaar. Daarnaast was ik elk weekend wel één dag en nacht bij haar waardoor ik eigenlijk meer vrije tijd bij haar doorbracht dan bij mijn eigen thuis. We gingen samen met haar kinderen naar pretparken en nog veel meer, waardoor ik me erg veilig en op mijn gemak bij haar voelde. Kortom tante was voor mij een steun waar ik ze nodig had.

3. Hoe voelde je jouw op het moment dat tante gestorven was?
M: Toen tante opgenomen werd in het ziekenhuis, dacht ik dat alles nog goed ging komen. Maar eens we het over sterven hadden, kon ik het niet geloven dat ik ze zou verliezen. Ik kon niet geloven dat onze tante na zo lang vechten(tegen kanker) de strijd zou opgeven. Ze was er altijd voor mij en haar nu moeten laten gaan dat deed pijn.
E: Ik voelde me ontzettend slecht, ik had helemaal niet verwacht in het begin van haar opnamen dat tante zou sterven. Ook al wist ik in mijn achterhoofd dat we tante ooit moesten laten gaan, toch deed het erg veel pijn om haar te moeten laten gaan.
S: Toen tante werd opgenomen in het ziekenhuis voelde ik dat er iets heel ergs ging gebeuren, ik wist gewoon dat het niet lang meer ging duren. Maar ondanks dat ik dit dacht, was haar laten gaan toch een moeilijke strijd. Ik wou en kon haar niet loslaten. Ik voelde me door alles en iedereen in de steek gelaten op het moment dat ze me zeiden dat tante dood was.

4. Hoe kijk je nu terug op het verlies?
M: Het is een groot gemis in mijn leven. Ik vind het jammer dat ik haar nu niet meer om raad kan vragen, dingen kan vertellen en zelfs doodgewoon geen grapje meer kan wijsmaken. Ik denk nog wekelijks aan haar en mis haar eigenlijk continu.
E: Ik vind het moeilijk om daarop te antwoorden, aangezien ik me de ene dag gelukkig voel en de andere dag heel rot. Dit komt omwille dat ik de ene dag al meer stil sta bij het feit dat tante dood is als de andere dag. Daarnaast kan ik mijn gevoelens niet goed omschrijven, sorry daarvoor. :(
S: Ik mis tante erg hard en dat zal wel nog lang zo blijven duren denk ik. Ik vind het heel spijtig dat tante nooit mijn kinderen, huis,.. .kortom mijn toekomst zal kunnen zien en meemaken. Daarnaast vind ik het erg dat ik haar niets meer kan vertellen, vragen of zelfs dat ik haar niet meer gewoon eens een knuffel kan geven.  Ik had haar nog zoveel willen laten zien, maar dat kan nu allemaal niet meer.

5. Hoe kijk jij op de verliesdatum neer?

 M: Ik kan het telkens nog steeds niet geloven dat ik tante al twee jaar moet missen.
E: Dat is een dag die ik het liefst zo snel mogelijk laat voorbij gaan.
S: Ik probeer bij deze dag niet stil te veel stil te staan aangezien ik het erg moeilijk heb met het feit dat ze er niet meer is. Maar toch denk ik die dag continu aan haar en voel ik me veel minder goed als op andere dagen.

Interview

Het interview was te groot om gewoon in een bericht te posten, daarom heb ik het op youtube gezet. Hieronder vind u de link.

http://www.youtube.com/watch?v=TQJn0WT4FtI

Uitgeschreven interview:
Ik ben de oma van Sofie en heb van 1952 tot 1988 als leerkracht les gegeven in de lagere school. De laatste twintig jaar gaf ik les aan het derde leerjaar van de Vrije Basisschool te Bertem.

Op een zekere dag kreeg ik midden in het jaar, een nieuwe leerling in de klas: Patricia. Zij kwam een tijdje inwonen bij haar tante Angele, want Patricia's moeder was ernstig ziek.
Patricia werd warm onthaal in de klas en had vlug vriendinnetjes, maar ze was soms heel triestig en stil.
Ze miste haar mama, die maar niet beter werd. Ik had begrip voor haar verdriet en praatte veel met haar en zo onstond dan ook een vertrouwensband.
Op een vroege morgen stond tante Angele in mijn klas met het droevige nieuws dat Patricia haar mama die nacht overleden was. Toen kwam de droevige vraag: " Juf Emilienne zou jij Patricia dit droevige nieuws willen vertellen." Ik werd er stil van en vond dit heel delicaat. Hoe ging ik dit aan boord leggen bij Patricia?
Er werd het één en ander besproken met de tante en ik besloot dat ik het ging doen.
Voor de school begon, had ik een aangrijpend gesprek met Patricia over lijden, ziekte en sterven.
De eerste les van die dag was godsdienst, daardoor probeerde ik de andere kinderen van de klas bij het overlijden te betrekken. De rest van het schooljaar ging met ups en downs maar Patricia werd met heel veel liefde omringd door haar familie en kon na lange tijd het gemis van haar mama en het verdriet een plaats geven in haar leven.

Het was voor mij, maar ook voor de hele klas een rijke ervaring: hoe verdriet, ziekte en dood mensen met elkaar verbinden tot ware vriendschap en zorgen voor elkaar.

Interview met Juf Nancy

Het was normaal de bedoeling dat ik dit interview zou filmen, maar juf Nancy zag dat niet meer zitten omwille dat ze de afgelopen dagen het erg druk had gehad.

• Hoe sta jij tegenover verlies?

Iemand verliezen is niet gemakkelijk, het is een moeilijk gegeven in het leven van iemand. Voor kinderen is verlies nog een moeilijker feit, aangezien zij het niet goed beseffen, begrijpen,... Kinderen beseffen vaak niet wat er nog te gebeuren staat en waar ze zich nog aan moeten verwachten.
Daarnaast is iemand verliezen als kind, te erg voor woorden. Deze kindere moeten hun hele leven verder zonder die bepaalde persoon.

• Heb je ooit te maken gekregen met verlies?

Ja, natuurlijk. op die zes jaar dat ik nu bij kleuters sta, heb ik al drie keer te maken gekregen met verlies bij kleuters. Hierbij gaat het telkens om het verlies van een ouder.

• Hoe reageer jij op het verlies? En hoe ga je hiermee om?

Het is voor mij altijd even slikken wanneer ik te horen krijg dat één van mijn kleuters iemand in de omringende omgeving verloren heeft. Mar toch probeer ik voor een veilige omgeving te zorgen voor de kleuter. De kleuter moet zich veilig en goed voelen.
De eerste dag dat de kleuter terug naar school komt, roep ik hem/haar even apart en vraag ik hoe het gaat en of hij/zij graag heeft dat ik het tegen de andere vriendjes vertel. De kleuters reageerden tot nu toe instemmend waardoor ik het verlies via een sterretje weergeef aan de andere kleuters.

• Hoe verwoordt je dat overlijden aan de overige kleuters?

Het is belangrijk dat je hierbij zeker weet dat je het mag vertellen van de kleuter.
Daarnaast moet je ervoor zorgen dat je de kleuters op een rustig en goed moment treft (niet net voor de speeltijd of wanneer de kleuters met iets bezig zijn.), daarvoor is het kringgesprekje in de ochtend het gepaste tijdstip. Ik vertel dan aan de kleuters dat er iets heel erg gebeurt is met de mama/papa/oma,... van X.
Dat deze nu bij de sterretjes is waar zij/hij goed naar X zal kijkt. Ik vraag dan ook aan de kleuters of ze X allemaal om de beurt eens een knuffel willen geven en vertel hen nog dat we ook iets gaan maken voor de mama/papa/oma,... van X.
Daarna laat ik de kleuters vragen stellen en opmerkingen geven, deze probeer ik zo goed en eerlijk mogelijk in de mate van het mogelijke te beantwoorden. Ik vertel er wel altijd bij dat het niet nodig is dat we continu over de mama/papa/oma,... van X praten want dat X dan heel veel verdriet zal hebben.

• Hoe herdenk je de overledenen?

We plaatsen een foto/voorwerp in de onthaalkring in de klas samen met een kaarsje, waardoor de mama/papa/oma,... van X niet vergeten wordt. Daarnaast komt er een sterretje te hangen op ons prikbord met de naam van de mama van X op. Wanneer X het dan even moeilijk heeft kan hij/zij eens naar de foto/het voorwerp of het sterretje gaan kijken.

• Hoe ga je om met moederdag/vaderdag?

Dat is een moeilijke periode voor de kleuter, daarom laat ik de kleuters zelf kiezen wat hij/zij wilt, ik laat hem/haar kiezen uit ofwel maken we net hetzelfde voor mama als we met heel de klas maken ofwel maak jij iets voor mama, dat je op het kerkhof/thuis kan zetten.

• Hoe ga je om met een kleuter die opeens huild?

Ik troost hem/haar en zeg dat hij/zij mag huilen, dat ik weet dat hij/zij het moeilijk heeft en dat het dus absoluut geen erg is dat hij/zij huilt.
Daarnaast zeg ik tegen het beste vriendje van X dat hij/zij hem/haar even een knuffel moet gaan geven.

Gedichtjes

Hieronder staan twee gedichtjes, die bij het overlijden van mijn tante werden vertelt.

Liefste mama, ik mis je

Liefste mama,

Dit wil ik je nog even vertellen vooraleer je gaat…

Je genoot zo van het leven

Ook al had je soms ontzettend veel verdriet.

Toch bleef je telkens doorgaan,

En liet je ons niet in de kou staan.

Voor iedereen stond je klaar,

Was het dag of was het nacht.

Niets was jouw te zwaar.

Je hebt je er telkens doorheen geslagen,

Maar nu kon je het niet meer aan,

Je was kortom verslagen.

We weten dat je nu geen pijn meer hebt,

Ook al is dat voor ons een magere troost,

toch zijn we blij dat je niet meer moet lijden.

Weet goed,

We zullen altijd aan je blijven denken en van je blijven houden.

Mama ik zie je graag!

Mama ik mis je zo…

Weet je mama, ik mis je grapjes,

Ik mis je troostende woordjes wanneer ik verdrietig ben.

Ik mis je lieve knuffels,

Je schouderklopjes wanneer ik weer eens bang ben.

Mama, eigenlijk mis ik alles aan jouw.

Nu ik dit vertel ben ik ook heel verdrietig,

Maar nu ben jij er niet meer om mij te troosten.

Weet je, wat de juffrouw me zei.

Er komt ooit een dag dat je weer samen met je mama daarboven bent.

En ja dan hoef ik je nooit meer te missen,…

Mama ik mis je…

Onderzoeksvraag 3: Hoe omgaan met verlies binnen de familie?

Hoe je moet omgaan met verlies binnen de familie is een vraag waarop je ontzettend veel antwoorden kan krijgen van buitenstaanders. Maar eigenlijk kan je pas echt weten hoe je moet omgaan met verlies binnen de familie wanneer je het effectief hebt meegemaakt.

Iemand verliezen is niet gemakkelijk, maar iemand verliezen binnen de familie is nog minder gemakkelijk.

Je kan met iemand buiten de familie net zo'n goede en nauwe band hebben als met iemand binnen de familie, maar toch laat het verlies van iemand binnen de familie ontzettend veel sporen na.
Op elk verjaardagsfeestje, nieuwjaars gebeuren of gewoon tussendoortje, sta je stil bij diegene die overleden is. Dit hoeft niet altijd op een negatieve manier te zijn, in tegendeel dit kan ook op een onzettend positieve manier zijn bijvoorbeeld door anekdotes van de overledenen boven te halen.

Hoe je moet omgaan met verlies binnen de familie, is voor elke familie afzonderlijk.
En daarnaast verschilt het omgaan met het verlies nog eens van familielid tot familielid.

Onze familie gaat erg positief om met het verlies van onze tante, dit door telkens wanneer er zich een feestje, tussendoortje,.. plaats vind op een positieve manier terug te blikken op haar. Dit kan door eens te zeggen"Oh nu zou tante kei blij zijn", door bij kerstmis ook een bloemetje voor tante te kopen om op haar graf te zetten of gewoon stom door eens terug te blikken op wat tante in een bepaalde situatie zou doen.

Daarnaast kunnen we over het verlies van onze tante erg goed praten binnen de familie wat het leuk maakt om te weten dat niet alleen ik, mijn mama,... aan haar denken.

Kortom wij kunnen binnen onze familie praten over onze tante en op een positieve manier terugblikken op haar bestaan wat het aangenaam maakt binnen onze familie.

Bronnen:Eigen ervaringen